Een libel bevindt zich op een blad van een lotusbloem aan de oever van een meer bij Agartala, de hoofdstad van de noordoostelijke Indiase staat Tripura. (Foto: Reuters)
Zoetwateromgevingen beslaan ongeveer 1% van het aardoppervlak, terwijl ze verantwoordelijk zijn voor meer dan 10% van de bekende soorten. Echter, net als veel andere mariene en terrestrische ecosystemen verkeren ze in een kritieke toestand. Een recente studie die enkele bewoners van zoetwaterhabitats heeft onderzocht, belicht deze zorgwekkende situatie op het gebied van biodiversiteit. Onderzoekers evalueerden de status van 23.496 soorten zoetwaterdieren, waaronder vissen, schaaldieren zoals krabben, rivierkreeften en garnalen, alsook insecten zoals libellen en waterjuffers. De bevindingen toonden aan dat 24% van deze soorten een aanzienlijk risico op uitsterven loopt. “Veelvoorkomende bedreigingen zijn onder andere vervuiling, dammen en waterwinning, landbouw en invasieve soorten, waarbij overbevissing ook bijdraagt aan het risico op uitsterven”, aldus natuurbeschermer Catherine Sayer, de hoofdauteur van de studie die afgelopen woensdag in het tijdschrift Nature is gepubliceerd. Sayer is de leider van de afdeling zoetwaterbiodiversiteit bij de International Union for Conservation of Nature (IUCN), een organisatie die wereldwijd de status van soorten monitort.
Sommige van de zoetwatersoorten die in gevaar verkeren hebben exotische namen, zoals de mini-blauwe bijengarnaal van Sulawesi, de schemerlibel van de Seychellen, de Atlantische helikopterjuffer van Brazilië, de in madeliefjes gravende rivierkreeft van Arkansas en vissen zoals de kortneuszuiger van Oregon en Californië en de gebochelde mahseer van India. Deze studie vulde een informatieknelpunt op met betrekking tot de zoetwaterbiodiversiteit. De geselecteerde soorten zijn van belang omdat hun diverse posities binnen voedselwebben een holistisch beeld geven van de gezondheid van zoetwaterecosystemen wereldwijd. Deze soorten komen voor in binnenlandse wetlands, zoals meren, rivieren, zwampen, moerassen en veengebieden, waarvan de onderzoekers aangeven dat ze sinds 1970 met meer dan een derde zijn afgenomen. Ander onderzoek heeft de status gedocumenteerd van zoogdieren, vogels, reptielen en amfibieën die deze zoetwaterecosystemen delen en vaak hun eigen unieke bedreigingen ondervinden.
Van de dieren die in de nieuwe studie zijn onderzocht, werden de hoogste niveaus van bedreiging gevonden bij de schaaldieren (30% bedreigd), gevolgd door de vissen (26%) en de libellen en waterjuffers (16%). “Zoetwaterecosystemen zijn ecologisch van groot belang vanwege de diversiteit aan soorten die ze ondersteunen. Sommige van deze systemen kunnen grote aantallen soorten herbergen die uitsluitend in die specifieke omgevingen voorkomen – zoals een enkel meer, poel of rivier”, verklaart Ian Harrison, zoetwaterbeschermer van de Northern Arizona University, lid van de IUCN Species Survival Commission en co-auteur van de studie. “Ze zijn ook van belang wat betreft de diensten die ze leveren aan ecosystemen: koolstofvastlegging in moerassen; voedselproducenten zoals de visserij; medicinale planten; evenals culturele en esthetische waarde. In sommige regio’s wordt zoetwaterriet gebruikt voor de bouw van huizen.” “Zoetwaterecosystemen dragen jaarlijks bij aan een waarde van $50 biljoen door het leveren van natuurlijke processen die het welzijn van de mens ondersteunen,” aldus Harrison.
De onderzoekers stelden wereldwijd vier locaties vast met het hoogste aantal bedreigde zoetwatersoorten: het Victoriameer in Afrika, het Titicacameer in Zuid-Amerika en gebieden in West-India en Sri Lanka. Het Victoriameer, dat qua oppervlakte het op één na grootste zoetwatermeer ter wereld is, wordt omringd door Kenia, Tanzania en Oeganda. De voornaamste bedreigingen voor de soorten in dit meer zijn vervuiling, overbevissing, landbouw en invasieve soorten, met name de Nijlbaars en waterhyacint. Het Titicacameer, gelegen op de grens van Peru en Bolivia in de Andes, blijkt te maken te hebben met een vergelijkbaar scala aan bedreigingen als het Victoriameer. Beide meren herbergen een rijke diversiteit aan vis.
“Er is een urgente behoefte om ons te richten op het behoud van zoetwater om de achteruitgang van soorten te stoppen, en dit kan worden bereikt door een meer geïntegreerd beheer van de watervoorraden, waarbij het behoud van ecosysteemfuncties deel uitmaakt van het proces om de duidelijke menselijke behoeften aan water aan te pakken,” voegt Harrison toe. “De bijzondere waarde van dit onderzoek is dat het ons inzicht geeft in welke stroomgebieden, meren, en dergelijke, de natuurbehoudsuitdagingen het meest dringend en ernstig zijn,” vervolgt Harrison. “Daarnaast kunnen we dit vergelijken met wat we weten over bestaande beschermingsmaatregelen, waardoor we hiaten kunnen identificeren en gebieden kunnen aanwijzen waar behoefte is aan natuurbehoud. Tevens dient het als basisinformatie van waaruit we de voortgang kunnen volgen en kunnen vaststellen of onze acties de bedreigingen verminderen.”
