Jean-Marie Le Pen, de oprichter van het Franse extreemrechtse Front National (FN), hield een toespraak tijdens een ceremonie op 1 mei ter gelegenheid van het standbeeld van Jeanne d’Arc in Parijs, Frankrijk, op 1 mei 2019. (Foto: Reuters)
Jean-Marie Le Pen, de stichter van het Franse extreemrechtse Front National, die inspelen op de woede van de arbeidersklasse ten aanzien van immigratie en globalisering en genoot van het minimaliseren van de Holocaust, is dinsdag op 96-jarige leeftijd overleden. Zijn dood werd bevestigd door de politieke partij van zijn dochter, Marine Le Pen, het Rassemblement National. Gedurende zijn leven voerde Le Pen strijd – zowel als soldaat in de Franse koloniale oorlogen, als oprichter van het Front National in 1972, waarvoor hij vijf keer deelnam aan de presidentsverkiezingen, alsook in openbare ruzies met zijn dochters en ex-vrouw. Controverse was een constante metgezel voor Le Pen: zijn meerdere veroordelingen voor het aanzetten tot rassenhaat en het goedpraten van oorlogsmisdaden achtervolgden het Front National.
Zijn bewering dat de gaskamers van de nazi’s “slechts een detail” waren in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, en dat de nazi-bezetting van Frankrijk “niet bijzonder onmenselijk” was, wekten veel afschuw. “Als je een boek van duizend pagina’s over de Tweede Wereldoorlog neemt, waarin 50 miljoen mensen stierven, dan beslaan de concentratiekampen twee pagina’s en de gaskamers tien of vijftien regels, en dat is wat je een detail noemt,” zei Le Pen eind jaren ’90, terwijl hij eerdere opmerkingen herhaalde. Deze uitspraken leidden tot verontwaardiging, ook in Frankrijk, waar de politie duizenden Joden verzamelde die naar het nazi-vernietigingskamp Auschwitz waren gedeporteerd. President Emmanuel Macron verklaarde over de dood van Le Pen: “Een historische figuur van extreemrechts, hij heeft bijna zeventig jaar een rol gespeeld in ons openbare leven, wat nu aan de geschiedenis is om te beoordelen.”
Le Pen hielp de grenzen van de Franse politiek te herdefiniëren in een carrière van veertig jaar die, door in te spelen op onvrede over immigratie en baanzekerheid, op een bepaalde manier de opkomst van Donald Trump naar het Witte Huis aankondigde. Hij kwam in de tweede ronde van de presidentsverkiezingen in 2002, maar verloor met een overweldigende meerderheid van Jacques Chirac. Kiezers waren voor het eerst sinds de nazi-collaborateurs in de jaren ’40 geneigd om een mainstream conservatief te steunen in plaats van extreemrechts. Le Pen was een criticus van de Europese Unie, die hij beschouwde als een supranationaal project dat de macht van natiestaten ondermijnde, en speelde in op de wrok die veel Britten voelden toen zij later stemden voor de Brexit.
Marine Le Pen vernomen van de dood van haar vader terwijl ze tijdens een tussenstop in Kenia was, op weg terug van het Franse overzeese gebied Mayotte. Jean-Marie Le Pen werd geboren in Bretagne in 1928 en studeerde in de vroege jaren ’50 rechten in Parijs. Het was bekend dat hij zelden een avond uitging zonder dat er een vechtpartij uitbrak. In 1953 trad hij toe tot het Vreemdelingenlegioen als parachutist in Indochina. Le Pen voerde campagne om Algerije Frans te houden, zowel als gekozen lid van het Franse parlement als soldaat in het toen door Frankrijk gecontroleerde gebied. Hij rechtvaardigde het publieke gebruik van martelingen, maar ontkende zelf ooit dergelijke praktijken toe te passen.
Na jaren aan de rand van de Franse politiek te hebben gestaan, veranderde zijn lot in 1977 toen een miljonair hem een landhuis buiten Parijs en 30 miljoen frank naliet, wat overeenkomt met ongeveer 5 miljoen euro ($5,2 miljoen) in huidige valuta. Dit hielp Le Pen zijn politieke ambities te realiseren, ondanks de afkeer van traditionele partijen. “Veel vijanden, weinig vrienden en eer in overvloed,” vertelde hij aan een aan extreemrechts gelinkte website. Hij schreef in zijn memoires: “Geen spijt.” Zijn vrouw verliet hem in de jaren ’80 voor zijn biograaf en poseerde halfnaakt in Playboy als wraak, nadat ze hem als gewelddadig had bestempeld. Ze vertrok met een van zijn reserveglazen ogen en gaf het pas terug toen hij instemde haar de as van haar gecremeerde moeder terug te geven.
Door in te spelen op de onvrede van de blanke arbeidersklasse over immigratie en de wrok tegenover de gevestigde elites in Parijs, steeg het Front National geleidelijk in lokale, regionale en uiteindelijk Europese verkiezingen. Traditionele partijen trachtten kiezers terug te winnen door hardere taal over immigratie te gebruiken. Deze tactiek hielp de conservatief Nicolas Sarkozy om in 2007 het presidentschap te winnen, en een strenge aanpak tegen criminaliteit en immigratie is tegenwoordig meer mainstream. In 2011 werd Le Pen opgevolgd als partijleider door zijn dochter Marine, die zich inspande om het negatieve imago van de partij als antisemitisch te doorbreken en deze te herpositioneren als een verdediger van de arbeidersklasse. Ze heeft twee rondes van de presidentsverkiezingen gehaald – en verloren. Opiniepeilingen wijzen haar nu aan als favoriet voor de komende presidentsverkiezingen in 2027.
De herpositionering viel echter niet in goede aarde bij haar vader, wiens opruiende uitspraken en kritiek haar dwongen hem uit de partij te zetten. Jean-Marie Le Pen beschreef de beslissing van zijn dochter om in 2018 de naam van de partij te veranderen in Rassemblement National als een “verraad,” en zei dat ze moest trouwen om haar familienaam te verliezen. Hun relatie bleef moeizaam, maar hij had warme woorden voor haar na haar verlies tegen Macron in 2022: “Ze deed alles wat ze kon, ze deed het heel goed.”
