De Namibische president Sam Nujoma landt op 29 januari 2005 op de luchthaven in Abuja, Nigeria. (Archieffoto: Reuters)
Nujoma werd op 21 maart 1990 de leider van het weinig bevolkte land in het zuiden van Afrika en werd in 2005 officieel door het parlement erkend als ‘grondlegger van de Namibische natie’. Deze waarderingen werden echter overschaduwd door zowel binnenlandse als internationale kritiek op zijn onverdraagzaamheid tegenover kritische berichtgevingen in de media, zijn tirades tegen homoseksualiteit en de grondwetswijziging van 1998 die hem in staat stelde zich verkiesbaar te stellen voor een derde termijn. Hij was jarenlang een bondgenoot van de Zimbabwaanse leider Robert Mugabe en steunde Mugabe’s confiscatie van land van blanke boeren. Desondanks hield Nujoma in zijn eigen land vast aan een beleid van ‘bereidwillige koper, bereidwillige verkoper’. “De fundamenten van de Republiek Namibië zijn geschokt”, postte het presidentschap op X. “Onze eerbiedwaardige leider, Dr. Nujoma, heeft niet alleen de weg naar vrijheid geasfalteerd, maar ook ons geïnspireerd om ons op te richten en meesters te worden van dit uitgestrekte land van onze voorouders.” Het presidentschap meldde dat Nujoma de afgelopen drie weken in het ziekenhuis was opgenomen voor medische behandeling en voegde eraan toe: “Helaas kon de dapperste zoon van ons land deze keer niet herstellen van zijn ziekte.”
De president van Zuid-Afrika, Cyril Ramaphosa, verklaarde dat Nujoma’s leiderschap in een vrij Namibië de basis heeft gelegd voor de solidariteit en samenwerking die de twee landen heden ten dage delen, “een partnerschap dat we als buren en vrienden zullen blijven verdiepen.” “Dr. Sam Nujoma was een buitengewone vrijheidsstrijder die zijn revolutionaire agenda verdeelde tussen de strijd van Namibië tegen het Zuid-Afrikaanse kolonialisme en de bevrijding van Zuid-Afrika van apartheid”, zei hij in een verklaring. De voorzitter van de Afrikaanse Unie, Moussa Faki Mahamat, noemde Nujoma een van de “meest vooraanstaande revolutionaire leiders” van het continent en “het toonbeeld van moed”. Nujoma vervulde zijn drie termijnen als president van 1990 tot 2005 en wilde zichzelf profileren als een verbinder die politieke verdeeldheid overstak.
In een land dat gebukt gaat onder de erfenis van apartheid en Duitse koloniale overheersing, voerde Nujoma’s SWAPO-partij een nationaal verzoeningsprogramma uit onder het motto ‘Eén Namibië, één natie’. In zijn toespraken herhaalde Nujoma met voldoende regelmaat de zin: “Een verenigd volk, dat streeft naar een gemeenschappelijk welzijn voor alle leden van de samenleving, zal altijd overwinnen.” Tot zijn verwezenlijkingen behoren onder andere het opzetten van democratische instellingen en het prioriteren van verzoening, aldus Ndumba Kamwanyah, docent aan de Universiteit van Namibië en politiek analist. Echter, zijn autocratische neigingen, die zichtbaar werden in zijn omgang met de media en de wrede onderdrukking van de Caprivi-opstand in 1999, wierpen een schaduw over zijn nalatenschap, voegde Kamwanyah toe. “Hoewel Nujoma’s presidentschap van cruciaal belang was voor de onafhankelijkheid en het bestuur van Namibië, had het zijn tekortkomingen”, aldus Kamwanyah.
Nujoma werd geboren in een dorp in het noordwesten van Namibië in 1929, een tijd waarin zijn land onder Zuid-Afrikaans bestuur stond. Zuid-Afrika had Namibië sinds de Eerste Wereldoorlog gecontroleerd, na een aantal brute decennia van Duitse koloniale overheersing, die herinnerd wordt vanwege de genocide op de Herero- en Nama-volkeren. Als jonge jongen zorgde hij voor het vee van zijn familie en volgde hij onderwijs in een Finse missieschool. Later verhuisde hij naar de kuststad Walvisbaai en vervolgens naar de hoofdstad Windhoek, waar hij voor de Zuid-Afrikaanse spoorwegen werkte, aldus een biografie op de website van Nujoma’s stichting. Nujoma verliet zijn baan bij de spoorwegen om zich volledig te richten op het omverwerpen van het apartheidssysteem.
In de late jaren vijftig werd hij de leider van de Owambo People’s Organisation, een voorloper van de bevrijdingsbeweging SWAPO. Hij organiseerde verzet tegen de gedwongen verhuizing van zwarte inwoners in Windhoek. Dit leidde ertoe dat de politie twaalf ongewapende mensen doodde en vele anderen verwondde. Nujoma werd beschuldigd van het organiseren van dit verzet en werd gearresteerd. In 1960 ging hij in ballingschap. Hij reisde door Afrika alvorens de Verenigde Staten te bereiken, waar hij een petitie indiende bij de Verenigde Naties voor de onafhankelijkheid van Namibië. Nujoma werd bij verstek benoemd tot leider van SWAPO, richtte een eigen gewapende tak op en begon in 1966 een guerrillaoorlog tegen de apartheidsregering. Het duurde meer dan tien jaar van druk van Nujoma en anderen voordat een VN-Veiligheidsraadsresolutie in 1978 een staakt-het-vuren en verkiezingen voorstelde. Het zou nog eens tien jaar duren voordat de wapenstilstandsovereenkomst werd ondertekend en er eind 1989 verkiezingen werden gehouden. SWAPO behaalde bij die verkiezingen een meerderheid en Nujoma nam in maart van het daaropvolgende jaar de macht aan.
