Demonstranten bij het USAID-gebouw in Washington, DC. (Foto: Reuters)
In Ghana en Kenia bevinden insecticiden en klamboes zich in opslagruimten, omdat de Amerikaanse overheid geen urgente campagnes tegen malaria heeft goedgekeurd. In Haïti wacht een groep die hiv-patiënten behandelt op toestemming van de VS om medicijnen uit te delen om te voorkomen dat moeders de ziekte aan hun kinderen doorgeven. In Myanmar, waar een hongersnood dreigt en de VS de grootste donor van humanitaire hulp is, beschreef een hulpverlener de situatie als “chaos.” Bijna drie weken nadat de Amerikaanse president Donald Trump heeft besloten tot een volledige bevriezing van buitenlandse hulp, blijven levensreddende programma’s wereldwijd nog steeds stil liggen. Hulpverleners hebben moeite om ontheffingen van de Amerikaanse overheid te verkrijgen om de programma’s operationeel te houden, zo gaven tientallen hulpverleners en VN-medewerkers aan Reuters te kennen.
Nadat Trump op 20 januari de 90-dagen bevriezing aankondigde, gaf de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio vrijstellingen voor wat hij “levensreddende humanitaire hulp” noemde, waaronder “levensreddende medicijnen, medische diensten, voedsel, onderdak en levensonderhoud.” Hulpverleners en VN-functionarissen meldden echter dat de vrijstellingen voor veel verwarring zorgden en dat er bezorgdheid bestond of hun Amerikaanse financiering ooit weer hersteld zou worden. Ze zeiden dat ze niet konden herstarten zonder eerst met hun Amerikaanse collega’s te verifiëren of specifieke programma’s in aanmerking kwamen voor de vrijstelling. Dit werd bijna onmogelijk geacht vanwege een communicatiestoring met Amerikaanse functionarissen, van wie sommigen waren ontslagen of uitgesloten van gesprekken.
De breuk was deels opzettelijk. Op 31 januari kregen medewerkers van het United States Agency for International Development (USAID), ooit het voornaamste leveringsmechanisme voor Amerikaanse vrijgevigheid, te horen dat ze niet extern mochten communiceren over de vrijstelling en wat deze wel of niet zou kunnen omvatten, volgens een eerder niet gerapporteerde opname van de vergadering die door Reuters is ingezien. De ernstige gevolgen van de bevriezing van hulp aan ontwikkelingslanden benadrukken de reële schade die Trump toebrengt door tientallen jaren oude Amerikaanse initiatieven te saboteren. Deze initiatieven waren bedoeld om wereldwijde allianties te creëren door Amerika de meest genereuze supermacht en de grootste individuele hulpdonor ter wereld te maken. Hulpverleners hadden een lijst met dringende vragen die onbeantwoord bleven. Waaronder: Welke programma’s konden doorgaan? Wat kwalificeert als levensreddende hulp? Voedsel? Onderdak? Medicijnen? En hoe zorgen ze ervoor dat mensen niet sterven als bijna alle hulpdiensten ineens zijn gesloten?
Met weinig richtlijnen van Amerikaanse functionarissen gaven hulpverleners aan dat hun organisaties voor de zekerheid ervoor kozen om programma’s te sluiten in plaats van kosten te maken waarvan de Amerikaanse overheid mogelijk niet zou vergoeden, aldus de hulpverleners. Sommigen beschreven hoe Amerikaanse partners – vaak mensen met wie zij jarenlang hadden samengewerkt – hun telefoon of e-mail niet meer beantwoordden. Een hulpverlener uit Genève die contact opnam met Amerikaanse functionarissen, was verbijsterd over hun reactie. “We vroegen: Kunt u ons precies vertellen welke programma’s we moeten stoppen? Vervolgens kregen we te horen dat er ‘geen verdere richtlijnen’ meer komen. Dit plaatst ons in een situatie waarin we moeten beslissen welk programma ‘levensreddend’ is,” zei de ambtenaar. “We hebben zelf geen geld om het te betalen. We kunnen geen geld uitgeven waarvan we niet weten of we het al dan niet hebben.”
De onrust was vooral groot bij USAID, aldus meerdere bronnen, dat nu in chaos verkeert en door Trumps “efficiëntie-tsaar” Elon Musk als doelwit voor sluiting wordt beschouwd als een ‘criminele organisatie.’ In zijn uitvoerend bevel verklaarde Trump dat de Amerikaanse “buitenlandse hulpindustrie en bureaucratie in veel gevallen in strijd zijn met Amerikaanse waarden.” Hij gaf opdracht voor een pauze van 90 dagen in afwachting van een beoordeling van de vraag of de hulp in overeenstemming was met zijn “America First”-buitenlands beleid. Velen die met Reuters spraken, wilden anoniem blijven, uit angst om de regering van Trump tegen zich in het harnas te jagen en de mogelijke hervatting van de hulp in gevaar te brengen.
Twee werknemers van hulporganisaties in Myanmar vertelden Reuters dat zij niet wisten of de door de VS gefinancierde voedseldistributie in het land onder een vrijstelling viel en dus doorgang zou vinden. Een van de werknemers beschreef de situatie als “chaos.” Myanmar kampt met een ernstige voedselcrisis als gevolg van natuurrampen en een burgeroorlog die steeds verder escaleert. Volgens de VN staan naar schatting twee miljoen mensen in het land op de rand van hongersnood. Ook vluchtelingen in Bangladesh hebben de volle laag van de bevriezing van hulp gekregen, waar de VS ongeveer 55% van de hulp financiert voor meer dan een miljoen Rohingya die in erbarmelijke kampen leven. “Sommige essentiële en levensreddende diensten” zijn al onderbroken door de bevriezing, meldde de Inter Sector Coordination Group, een internationale hulpgroep die toezicht houdt op de kampen, in een eerder niet gerapporteerde conceptverklaring aan lokale hulporganisaties. Een VN-functionaris in Bangladesh die duidelijkheid zocht over welke programma’s open konden blijven, zei dat Amerikaanse collega’s “de telefoon niet oppakken.”
In Afrika zouden humanitaire hulpverleners deze maand in Ghana en Kenia beginnen met het spuiten van malariamiddelen voordat de muggenpopulaties tijdens het regenseizoen exploderen. Maar er liggen nog steeds insecticiden en klamboes in de magazijnen, aldus een USAID-contractant. Een memo van USAID, gedateerd 4 februari en zaterdag door Reuters ingezien, vermeldde dat “levensreddende activiteiten” om malaria, tuberculose en andere ziekten en aandoeningen te bestrijden, zouden worden vrijgesteld van de bevriezing. Maar campagnes om miljoenen mensen te beschermen leken opgeschort te zijn, omdat hulpverleners opheldering zochten over wanneer de financiering zou worden hervat en specifieke malariaprogramma’s in Afrika opnieuw konden worden opgestart, aldus de aannemer. Malaria, een te voorkomen ziekte, wordt veroorzaakt door parasieten die via de beten van geïnfecteerde muggen op mensen worden overgedragen. De overgrote meerderheid van de 597.000 malariadoden in 2023 waren Afrikaanse kinderen onder de vijf jaar, aldus de Wereldgezondheidsorganisatie in december. “Er is een klein venster om deze campagnes uit te voeren, maar dat zal snel sluiten,” verklaarde de USAID-contractant. Miljoenen Amerikaanse belastingdollars die reeds zijn besteed aan benodigdheden om malaria in Afrika aan te pakken, zouden verloren kunnen gaan, volgens de hulpverleners. Malaria No More, een wereldwijde non-profitorganisatie gevestigd in Washington, stelde dat de bevriezing de distributie van 15,6 miljoen levensreddende behandelingen, negen miljoen netten en 48 miljoen doses preventieve medicijnen zou kunnen belemmeren. De VS zijn de grootste donor in de wereldwijde strijd tegen malaria, voornamelijk via het President’s Malaria Initiative, beter bekend als PMI, dat in 2005 werd opgericht onder voormalig president George W. Bush. De website van PMI, met informatie over risicogroepen voor malaria, is verwijderd en vervangen door een korte verklaring: “Om consistent te zijn met de uitvoerende bevelen van de president, wordt deze website momenteel onderhouden terwijl we alle inhoud snel en grondig beoordelen.”
“Het is alsof al het werk… zomaar is weggevaagd,” zei Anne Linn, een USAID-medewerker die op afstand vanuit Montana werkte als technisch adviseur en op 28 januari werd ontslagen. “Het is zo wreed en zinloos,” voegde ze toe. “De verspilling ervan is verbijsterend voor mij.” In Haïti zou een programma dat Aidspatiënten behandelt, vrijgesteld moeten zijn van de bevriezing van hulp onder een ontheffing van het ministerie van Buitenlandse Zaken, maar bleef gesloten omdat het niet de specifieke schriftelijke instructies had ontvangen om te openen, aldus een medewerker van het non-profitprogramma. Ze gaf aan dat de financiering voor het programma afkomstig was van het noodplan voor aidsbestrijding van de Amerikaanse president, bekend als PEPFAR, ’s werelds toonaangevende initiatief om hiv te bestrijden. Het ministerie van Buitenlandse Zaken, dat PEPFAR beheert, stelde op 1 februari dat het programma onder de vrijstelling voor levensreddende humanitaire hulp viel. Maar de hulpverlener meldde dat ze geen papierwerk had ontvangen dat bevestigde dat ze medicijnen konden blijven verstrekken. “Alles is gesloten tot nader order,” zei ze. Zwangere vrouwen lopen risico omdat het programma medicatie biedt die hiv-overdracht naar hun baby’s kan voorkomen, voegde zij eraan toe. Ze vertelde dat meer dan de helft van de 150.000 aidspatiënten in Haïti een behandeling via PEPFAR ontving. Volgens de Financial Tracking Service van de VN leverde de VS in 2024 60% van de humanitaire financiering voor Haïti, wat neerkomt op een totaalbedrag van 208 miljoen dollar.
De problemen werden verergerd door de onrust bij USAID, waarvan de leiders door Trump zijn beschreven als “radicale linkse gekken.” De regering van Trump is van plan om 611 medewerkers van USAID te behouden van het wereldwijde totaal van meer dan 10.000, zo blijkt uit een bericht dat op 5 februari naar de instantie is verzonden en door Reuters is ingezien. Washingtons belangrijkste humanitaire hulporganisatie is het doelwit geweest van een overheidsherstructureringsprogramma onder leiding van Musk, een nauwe bondgenoot van Trump, sinds de Republikeinse president op 20 januari begon. Personeel is buitengesloten van het hoofdkantoor van de organisatie in Washington. Rubio heeft zichzelf benoemd tot waarnemend beheerder van de organisatie. Een expert op het gebied van water en sanitatie sprak van “massale verwarring” bij het wereldgezondheidsbureau van USAID nadat zij en tientallen anderen op 28 januari waren ontslagen. “Het gebeurde zo snel dat ik geen manier had om e-mails en contacten op te slaan,” vertelde ze. “We werden gewoon weggegooid en omvergegooid.”
In Thailand dwong de bevriezing van de hulp het International Rescue Committee (IRC), dat gezondheidsklinieken financiert met Amerikaanse steun, om snel het ziekenhuis en de klinieken te sluiten die het in zeven vluchtelingenkampen aan de grens tussen Myanmar en Thailand bestuurde. IRC kreeg van Amerikaanse functionarissen te horen dat ze niet konden heropenen voordat ze een andere melding ontvingen, die nog niet was aangekomen, aldus een hulpverlener. Veel mensen verloren hun baan bij de IRC-faciliteiten, waardoor mensen, waaronder zwangere vrouwen en kinderen, geen toegang meer hadden tot medicijnen of medische apparatuur, aldus Francois Nosten, directeur van de Shoklo Malaria Research Unit, een veldstation in de grenskampen dat wordt gerund door de Mahidol Universiteit in Bangkok. Een oudere vrouw, die met longproblemen in het ziekenhuis was opgenomen en afhankelijk was van zuurstof, overleed vier dagen na ontslag, aldus haar familie. Reuters kon haar doodsoorzaak niet onafhankelijk bevestigen. Een woordvoerder van het IRC meldde dat sommige vluchtelingen zichzelf hadden “georganiseerd” om zelf de noodzakelijke diensten te verlenen totdat de hulp werd “overgedragen” aan de Thaise autoriteiten. “Als je alle activiteiten schrapt, dan gaan er mensen sterven,” aldus Nosten.
